วิเคราะห์แนวคิดการสร้างพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกายกับการสร้างพระพุทธรูปยุคคันธาระและยุคทวารวดีในประเทศไทย
คำสำคัญ:
พระเศียร , พระพุทธรูป , วัดพระธรรมกาย , ศิลปะคันธาระ , ศิลปะทวารวดีบทคัดย่อ
ในช่วงประมาณปี พ.ศ. 2560 มีข้อวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกายในสื่อออนไลน์บางแห่งว่า มีความแตกต่างจากพระพุทธรูปตามจารีตในประเทศไทย ด้วยความที่ผู้เขียนสนใจศึกษางานวิชาการด้านพุทธศิลป์ จึงมีความสนใจที่จะศึกษาในประเด็นนี้ โดยบทความนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) ศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดการสร้างพระพุทธรูปศิลปะคันธาระและศิลปะทวารวดีในประเทศไทยกับแนวคิดการสร้างพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกาย 2) ศึกษาเปรียบเทียบลักษณะมหาบุรุษ 32 ประการและอนุพยัญชนะ 80 ประการกับพระเศียรพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกาย โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงเอกสาร ในการวิเคราะห์แนวคิดการสร้างปฏิมากรรมแทนพระพุทธเจ้า รวมทั้งศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมจากแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง
ผลการศึกษาพบว่า
1) แนวคิดการสร้างพระพุทธรูปศิลปะคันธาระและศิลปะทวารวดีในประเทศไทยกับแนวคิดการสร้างพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกาย มีความเหมือนกัน คือ เป็นการสร้างองค์แทนพระพุทธเจ้า มีความต่างกัน คือ การสร้างพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกายยังหมายถึง การสร้างองค์แทนพระธรรมกายที่สถิตอยู่ในศูนย์กลางกายของมนุษย์ เพื่อเผยแผ่การเจริญภาวนาตามแนวคำสอนของพระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) ซึ่งคำว่าธรรมกายมีหลักฐานปรากฏอยู่ในพระไตรปิฎกและคัมภีร์พุทธโบราณ
2) พระเศียรพระพุทธรูปของวัดพระธรรมกายมีลักษณะที่ตรงกับลักษณะมหาบุรุษ 32 ประการ 8 ข้อและอนุพยัญชนะ 80 ประการ 14 ข้อ และมีลักษณะพิเศษอย่างอื่นที่ตรงกับลักษณะธรรมชาติของมนุษย์ ผู้มีรูปงดงามและเยาว์วัยในโลกปัจจุบัน ส่วนข้ออื่น ๆ ที่ไม่ปรากฏ เป็นเพราะลักษณะภายในที่ไม่สามารถถ่ายทอดให้ปรากฏออกมาภายนอกได้
เอกสารอ้างอิง
กรมศิลปากร. จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ 12–14. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529.
กัลยาณมิตร เพื่อนแท้สำหรับคุณ. อย่าควานหาอะไรในที่มืด. ออนไลน์. https://www.kalyanamitra.org/th/article_detail.php?i=17819. [14 มีนาคม 2562].
คณะศิษยานุศิษย์ (นามแฝง). 20 ปีวัดพระธรรมกาย. กรุงเทพฯ: ด่านสุทธาการพิมพ์, 2532.
ชาญณรงค์ บุญหนุน. ชาวพุทธกับพุทธปฏิมา 4: พระพุทธรูปกับสถาบันพระมหากษัตริย์. ออนไลน์. https://prachatai.com/journal/2019/11/85073. [9 พฤศจิกายน 2562].
ชาตรี ประกิตนนทการ. พระพุทธชินราชในประวัติศาสตร์สมบูรณาญาสิทธิราชย์. กรุงเทพฯ: มติชน, 2551.
เชียงใหม่เพรส. ‘พระพุทธชินราช’ พระพุทธรูปสกุลช่างเมืองพิษณุโลก. ออนไลน์. https://chiangmaipress.com/2021/03/16/พระพุทธชินราช-พระพุทธร. [16 มีนาคม 2564].
ปภาณิน เกษตรทัต. เบื้องหลังรูปเคารพ คติความเชื้อรูปแทนบุคคลในสยาม. กรุงเทพฯ: มติชน, 2558.
พระพุทธรักขิตาจารย์. คัมภีร์ชินาลังการฎีกาแปล. แปลโดย รังษี สุทนต์, สินชัย วงษ์จำนงค์, และวิโรจน์ คุ้มครอง. กรุงเทพฯ: วิญญาณ, 2548.
พุทธปฏิทิน. พระพุทธเมตตา (Bodh gaya buddha). ออนไลน์. http:// buddhacalendar.com/พุทธคยาBodhGaya/Bodhgaya.html. [19 ธันวาคม 2566].
โพธิสิกขาลัย. พระพุทธรูปศิลปะคันธาระ (Gandhara). ออนไลน์. http://bodhisikkhalai.com/gandhara.php. [6 ตุลาคม 2565].
มหามกุฏราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกภาษาบาลี สฺยามรฏฺฐสฺส เตปิฎกํ 2525. กรุงเทพฯ: มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2525.
____. พระไตรปิฎกและอรรถกถาแปล 91 เล่ม. นครปฐม: มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2559.
ศูนย์ข้อมูลกลางด้านศาสนา. พระคันธาวาส. ออนไลน์. https://e-service.dra.go.th/religion/item?religiontype=&Searchtype=Objects&itemid=2054. [14 ธันวาคม 2566].
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. พระพุทธมหาจักรพรรดิ. ออนไลน์. https://seaarts.sac.or.th/artwork/198. [14 พฤศจิกายน 2565].
สถาบันวิจัยนานาชาติธรรมชัย (ออสเตรเลียและนิวซีแลนด์). หลักฐานธรรมกายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์ (1977), 2557.
____. หลักฐานธรรมกายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับรวมงานวิจัยโดยย่อ. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์ (1977), 2557.
____. หลักฐานธรรมกายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับประชาชน. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์ (1977), 2557.
สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะเชียงแสน (ศิลปะล้านนา) และศิลปะสุโขทัย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2534.
เสมียนนารี. พระพุทธรูปชุดแรกในโลก ศิลปะคันธาระ ทำไมหน้าตาเป็น ‘ฝรั่ง’. ออนไลน์. https://www.silpa-mag.com/history/article_59471. [12 มีนาคม 2566].
หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์. ลักษณะพระพุทธรูปสมัยต่าง ๆ ในประเทศไทย. พระนคร: ศรีกรุง เชิงสะพานมอญ, 2494.
หลวงพ่อธัมมชโย. พระพุทธรูปกายมหาบุรุษ และ พระธรรมกาย 16/12/50. ออนไลน์. สื่อวิดีโอ. https://www.youtube.com/watch?v=3ZGvVthpLIM. [16 ธันวาคม 2550].
Dmc.tv. ประมวลภาพวันคุ้มครองโลก 22 เมษายน 2559 ณ วัดพระธรรมกาย. ออนไลน์. https://dmc.tv/a21353. [23 เมษายน 2559].
Juhyung Rhi. “Identifying Several Visual Types in Gandharan Buddha Images”. Archives of Asian Art. Vol. 58 (2008). 43–85.
Kaijeaw. ชาวเน็ตวิจารณ์แรง!! หลังส่องเห็นสิ่งผิดปกติบนพระพุทธรูปประจำวัดพระธรรมกาย สวยพริ้งเลย. ออนไลน์. https://kaijeaw.com/พระพุทธรูปพระธรรมกาย/. [26 กุมภาพันธ์ 2560].
kalyanamitra. หลักฐานธรรมกาย ในคัมภีร์พุทธโบราณ (ตอนที่ 36). ออนไลน์. https://www.kalyanamitra.org/th/uniboon_detail.php?page=4420. [6 ตุลาคม 2566].
Pinterest. Wat Phra Dhammakaya. ออนไลน์. https://www.pinterest.com/pin/799107527613562520/. [14 พฤศจิกายน 2566].
