คำว่า “สถูป” และ “เจดีย์” ในอารยธรรมอินเดียโบราณ: พระเวท พระไตรปิฎก และอรรถกถา

บทคัดย่อ

     “สถูป” และ “เจดีย์” เป็นคำศัพท์ที่ถูกใช้เรียกชื่อสิ่งก่อสร้างที่สร้างให้แก่ผู้เสียชีวิตเพื่อการระลึกถึงเป็นสำคัญ แต่ทั้ง 2 คำนี้ก็ยังมีความเห็นต่างกันอยู่ว่า ทั้งเห็นว่าสถูปและเจดีย์เป็นคำพ้องความหมายและเห็นว่ามีความแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง ในบทความนี้จึงมุ่งศึกษาการใช้งานของคำว่า “สถูป” และ “เจดีย์” ผ่านวรรณกรรมที่ปรากฏในอารยธรรมอินเดียโบราณ เน้นไปที่ยุคก่อนพุทธกาล ยุคพุทธกาลและยุคคัมภีร์อรรถกถาในพระพุทธศาสนาเถรวาท เพื่อให้เห็นภาพของการใช้งานคำว่า “สถูป” และ “เจดีย์” มากขึ้น

     การศึกษาพบว่า การใช้งานคำว่า “สถูป” และ “เจดีย์” ที่หมายเอาสิ่งก่อสร้างเดียวกัน แต่ภาพของ “สถูป” จะชี้ไปหาสิ่งก่อสร้างสำหรับบรรจุสรีรธาตุของถูปารหบุคคลและภายในจะต้องมีสรีรธาตุบรรจุอยู่ภายในที่โดยมีห้องโถง เสาและแท่นสำหรับวางสรีรธาตุ นอกจากนั้นอาจหมายถึงสถูปจำลองที่ครอบภาชนะสำหรับบรรจุพระธาตุได้อีกหนึ่งกรณี ส่วนคำว่า “เจดีย์” มีหลายนัยยะ ทั้งเป็นสถานที่ที่ใช้ปฏิบัติธรรม สถานที่น่าเคารพนับถือ สถานที่ประทับของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สถานที่สร้างขึ้นเพื่อบูชาและระลึกถึงพระพุทธเจ้า รวมไปถึงสถานที่ใช้บรรจุสรีรธาตุของถูปารหบุคคล ซึ่งสามารถใช้เป็นคำเรียกชื่อสถานที่ที่มีสรีรธาตุอยู่หรือหากไม่มีสรีรธาตุแต่เป็นสถานที่ที่สร้างขึ้นเพื่อบูชาและระลึกถึงบุคคลสำคัญก็ได้