วิถีปฏิบัติเพื่อการบรรลุธรรมของพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทและนิกายเซน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาวิถีปฏิบัติในการบรรลุธรรมของพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท 2) เพื่อศึกษาวิถีปฏิบัติในการบรรลุธรรมของพระพุทธศาสนานิกายเซน และ 3) เพื่อวิเคราะห์วิถีปฏิบัติในการบรรลุธรรมของพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทและนิกายเซน เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงเอกสาร จากแหล่งข้อมูลทั้งที่เป็นข้อมูลปฐมภูมิและทุติยภูมิ ได้แก่ คัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา และวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาอื่น ๆ และนำข้อมูลทั้งหมดมาศึกษาวิเคราะห์ สังเคราะห์ และนำเสนอผลการวิจัยตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้

ผลการวิจัยพบว่า

1. การปฏิบัติในพุทธศาสนาเถรวาทมุ่งสู่นิพพานผ่านไตรสิกขา อริยมรรค และโพธิปักขิยธรรมโดยเน้นสมดุลสมถะ–วิปัสสนา ใช้สังโยชน์ 10 เป็นเกณฑ์วัดผล มีครู สิ่งแวดล้อม และพระพุทธวจนเป็นปัจจัยสำคัญ อุปสรรคหลักคือธัมมุทธัจจ์ ซึ่งแก้ได้ด้วยสติและปัญญา ถือเป็นทางสายเอกสู่ความหลุดพ้น
2. นิกายเซนเน้นการตื่นรู้จิตเดิมแท้ผ่านซาเซน โกอาน และมอนโด โดยไม่ยึดคัมภีร์ ใช้ครู สังคมภาวนา และสติในชีวิตเป็นปัจจัยเกื้อหนุน อุปสรรคคือความยึดติดเหตุผลและสมาธิ เซนจึงเป็นทางตรง ฉับพลัน สู่การรู้แจ้งในปัจจุบันขณะ
3. เถรวาทและเซนต่างมุ่งทำลายอวิชชาผ่านประสบการณ์ตรงโดยมีสติเป็นแกน เถรวาทเน้นพัฒนาลำดับขั้นตามไตรสิกขา ส่วนเซนเน้นตื่นรู้ฉับพลันผ่านโกอานและซาเซน เถรวาทมั่นคงเป็นระบบเซนสร้างสรรค์ไร้กรอบ เมื่อหลอมรวมจึงเกิดแนวทางภาวนาที่ทั้งมั่นคงและเปิดกว้าง

องค์ความรู้ใหม่จากการวิจัยคือ การภาวนาในพุทธศาสนาแม้ต่างแนวทาง แต่ต่างมุ่งสู่การหลุดพ้นผ่านสติและประสบการณ์ตรง โดยเถรวาทให้ระบบมั่นคง ส่วนเซนให้ความยืดหยุ่นสร้างสรรค์