วิเคราะห์สัมมัปปธานเพื่อส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสัมมัปปธานในคัมภีร์พระพุทธศาสนา        2) ศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาตามหลักสติปัฏฐาน 4 และ 3) วิเคราะห์สัมมัปปธานเพื่อส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา โดยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพภาคเอกสาร วิเคราะห์ข้อมูลโดย       การวิคราะห์เนื้อหาประกอบบริบท

ผลการวิจัยพบว่า สัมมัปปธานเป็นหลักธรรมที่ปรากฏในพระไตรปิฎกทั้งสาม จัดอยู่ในโพธิปักขิยธรรม 37 ประการ อันเป็นธรรมแห่งการตรัสรู้ ที่มีความเกี่ยวโยงกับหลักธรรมหมวดอื่น ๆ เสมอ โดยมีบทบาทสำคัญต่อการส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา การปฏิบัติวิปัสสนาตามหลักสติปัฏฐาน 4 คือ การกำหนดรู้กาย เวทนา จิต และธรรม อันเป็นแนวทางตรงสู่มรรคผลนิพพาน และอาศัยหลักธรรมในโพธิปักขิยธรรม เช่น สติปัฏฐาน สัมมัปปธาน อินทรีย์ พละ และโพชฌงค์ เป็นเครื่องเกื้อหนุนกันในกระบวนการภาวนา โดยเฉพาะการเจริญสมถะและวิปัสสนาควบคู่กันอย่างมีสภาวะเป็นอารมณ์เดียวกัน ด้านการวิเคราะห์สัมมัปปธานเพื่อส่งเสริมวิปัสสนาภาวนา พบว่า สัมมัปปธานทั้ง 4 คือ 1. สังวรปธาน ส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาช่วยทำให้เกิดเมตตา ปราศจากความโลภ โกรธ หลง มีสติสังวรสำรวมในบาปอกุศลทั้งหลาย 2. ปหานปธาน ส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาช่วยทำให้เกิด สติสังวร สำรวมระวังในนิวรณ์ กามตัณหา พยาบาท วิจิกิจฉา           3. ภาวนาปธาน ส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาช่วยทำให้เกิดทิฏฐธรรมสุขวิหาร เกิดสมาธิทำให้มีสติสัมปชัญญะ ญาณทัสสนะ จนสิ้นอาสวะกิเลสตัณหาทั้งปวง 4. อนุรักขนาปธาน ส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาช่วยทำให้เกิดสัมมาทิฐิ สัมมาปฏิบัติ อัตถิกทิฎฐิ    กิริยทิฎฐิ เหตุกทิฎฐิ ความเห็นถูกต้องมั่นคง ความดำริตริตรึกในทางที่ชอบ คือ ไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น ไม่มุ่งร้าย ไม่เบียดเบียน เห็นโทษในกาม สัมมัปปธานล้วนมีบทบาทในการเฝ้าระวัง ละ สร้าง รักษาธรรมอย่างต่อเนื่อง โดยมีความเพียรเป็นองค์ประกอบหลัก ส่งผลให้การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาดำเนินไปได้อย่างมั่นคง จนสามารถบรรลุจุดมุ่งหมายสูงสุด คือ พระนิพพาน สัมมัปปธานจึงนับเป็นธรรมเครื่องส่งเสริมปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาอย่างแท้จริง และเป็นองค์ธรรมที่ขาดไม่ได้ในการเจริญวิปัสสนาภาวนาเพื่อการตรัสรู้